Cơ sở pháp lý từ việc sửa đổi Luật PPP
Theo số liệu được Bộ Xây dựng tổng hợp, trong tổng số 140 dự án BOT thuộc lĩnh vực kết cấu hạ tầng giao thông thực hiện trước thời điểm Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) được ban hành, có 11 dự án đã vướng mắc và một số dự án tiềm ẩn vướng mắc pháp lý.
Mới đây, Luật số 90/2025/QH15 vừa được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 9 đã tạo ra nền tảng pháp lý quan trọng cho việc giải quyết các vấn đề tồn đọng. Luật này thiết lập cơ chế chia sẻ rủi ro giữa Nhà nước và nhà đầu tư dựa trên chênh lệch giữa doanh thu dự kiến trong phương án tài chính ban đầu và doanh thu thực tế đạt được.
Luật số 57/2024/QH15 đã mở ra khả năng áp dụng các quy định mới cho cả những dự án đã ký kết hợp đồng trước thời điểm Luật PPP có hiệu lực, bao gồm cả việc chấm dứt hợp đồng trước thời hạn khi cần thiết.
Dự thảo Nghị định quy định chi tiết việc tháo gỡ vướng mắc của dự án BOT giao thông hướng dẫn thi hành 2 nội dung trên của Luật PPP. Theo đó, các dự án BOT vướng mắc được xử lý theo 2 nhóm giải pháp: chia sẻ phần giảm doanh thu và chấm dứt hợp đồng trước thời hạn.
Đặc biệt, các quy định này được áp dụng cho những dự án BOT đường bộ có hợp đồng được ký kết trước ngày 1/1/2021. Việc quyết định áp dụng chia sẻ phần giảm doanh thu và xác định tỷ lệ cụ thể sẽ thuộc thẩm quyền của Bộ trưởng hoặc Chủ tịch UBND cấp tỉnh đối với các dự án thuộc phạm vi quản lý của mình.
Phương án chia sẻ phần sụt giảm doanh thu
Dự thảo Nghị định đưa ra cơ chế cụ thể để xử lý vấn đề giảm doanh thu của các dự án BOT giao thông được ký kết trước ngày 1/1/2021. Theo đó, Nhà nước sẽ tham gia chia sẻ phần doanh thu bị sụt giảm với nhà đầu tư theo một tỷ lệ nhất định, với nguyên tắc chỉ thực hiện một lần duy nhất.
Mức độ chia sẻ của Nhà nước được giới hạn không vượt quá 75% tỷ lệ bình quân giữa doanh thu sụt giảm và doanh thu theo phương án tài chính trong 3 năm gần nhất. Doanh thu sụt giảm được tính bằng cách lấy doanh thu dự kiến trong phương án tài chính trừ đi doanh thu thực tế thu được.
Bộ trưởng, chủ tịch UBND cấp tỉnh sẽ quyết định tỷ lệ và mức vốn nhà nước chia sẻ đối với dự án do mình phê duyệt theo quy định và bảo đảm mức vốn nhà nước không vượt quá tỷ lệ theo quy định tại khoản 2, 2a, 2b Điều 69 Luật PPP (không quá 50 – 70% tổng mức đầu tư dự án).
Đồng thời, dự thảo Nghị định nhấn mạnh việc tuân thủ nguyên tắc “lợi ích hài hòa, rủi ro chia sẻ” thông qua việc quy định trách nhiệm cụ thể của từng bên. Nhà đầu tư và doanh nghiệp dự án cần chấp nhận giảm tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu, trong khi bên cho vay phải đồng ý giảm lãi suất vốn vay để đảm bảo phương án tài chính hiệu quả.
Điều quan trọng là các bên cam kết không tăng phí sử dụng dịch vụ và không kéo dài thời gian thu phí so với hợp đồng ban đầu. Nếu sau khi Nhà nước chia sẻ phần giảm doanh thu mà doanh thu thực tế tăng cao hơn dự kiến, các bên sẽ cập nhật phương án tài chính để rút ngắn thời gian thu phí hoàn vốn.
Phương án chấm dứt hợp đồng trước thời hạn
Về chấm dứt hợp đồng trước thời hạn đối với dự án PPP giao thông được ký kết trước ngày 1/1/2021, dự thảo cũng đưa ra các điều kiện cụ thể. Theo đó, dự án phải đáp ứng các yêu cầu như: đã hoàn thành và đưa vào khai thác tối thiểu 2 năm, nhưng nhà đầu tư không được phép thu phí để hoàn vốn theo hợp đồng.
Thêm vào đó, ngay cả khi đã tính toán phương án tài chính điều chỉnh với sự chia sẻ của Nhà nước và việc giảm lợi nhuận, lãi suất theo quy định, nếu thời gian thu phí hoàn vốn vẫn kéo dài trên 50 năm thì việc chấm dứt hợp đồng sớm sẽ được xem xét.
Các doanh nghiệp đều bày tỏ mong muốn Nghị định sớm được ban hành và triển khai một cách thông suốt. Tinh thần “cùng vào cuộc” đó sẽ góp phần tháo gỡ nhanh nhất các vướng mắc hiện nay, bởi càng để lâu sẽ càng làm tăng thêm thiệt hại cho tất cả các bên liên quan.
Những nhà đầu tư có dự án thuộc diện phải chấm dứt hợp đồng do không được đặt trạm thu phí cũng thể hiện mong đợi về việc Nghị định sớm có hiệu lực để các vướng mắc được giải quyết một cách dứt điểm và toàn diện.