Chính phủ đã ban hành Nghị định số 242/2025/NĐ-CP quy định về quản lý và sử dụng vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) và vốn vay ưu đãi nước ngoài. Nghị định này chính thức có hiệu lực từ ngày ban hành, đồng thời thay thế Nghị định số 114/2021/NĐ-CP và Nghị định số 20/2023/NĐ-CP. Đây được xem là bước điều chỉnh quan trọng trong chiến lược thu hút, quản lý và sử dụng nguồn vốn quốc tế, nhằm bảo đảm tính minh bạch, hiệu quả và phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội của Việt Nam trong giai đoạn mới.
Đa dạng phương thức cung cấp vốn
Theo Nghị định 242/2025/NĐ-CP, vốn ODA và vốn vay ưu đãi sẽ được cung cấp thông qua bốn phương thức: chương trình, dự án, phi dự án và hỗ trợ ngân sách. Cách tiếp cận linh hoạt này giúp Việt Nam tận dụng hiệu quả các nguồn lực quốc tế, phù hợp với từng lĩnh vực, mục tiêu và đặc thù quản lý.
Trong đó, vốn ODA không hoàn lại được ưu tiên sử dụng để triển khai các dự án hạ tầng kinh tế – xã hội, tăng cường năng lực, phòng chống thiên tai – dịch bệnh, ứng phó biến đổi khí hậu, thúc đẩy tăng trưởng xanh, cũng như đầu tư cho các lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và an sinh xã hội.
Nguồn vốn này cũng có thể được dùng để chuẩn bị dự án đầu tư hoặc đồng tài trợ cho các dự án vay ưu đãi, qua đó nâng cao tính hấp dẫn và ưu đãi của khoản vay.
Phân định rõ lĩnh vực ưu tiên
Nghị định quy định rõ ràng phạm vi ưu tiên sử dụng vốn:
- Vốn vay ODA sẽ tập trung cho các chương trình, dự án trong lĩnh vực y tế, giáo dục, giáo dục nghề nghiệp, thích ứng biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường và hạ tầng kinh tế thiết yếu không có khả năng thu hồi vốn trực tiếp.
- Vốn vay ưu đãi được ưu tiên cho các dự án có khả năng vay lại hoặc phục vụ nhiệm vụ chi ngân sách cho hạ tầng kinh tế – xã hội. Với các dự án đặc biệt, mang tính chất trọng điểm hoặc chuyển đổi tình thế, Thủ tướng Chính phủ sẽ trực tiếp xem xét và quyết định.
Việc phân loại và định hướng này nhằm bảo đảm sử dụng nguồn vốn quốc tế một cách đúng mục tiêu, tránh dàn trải, đồng thời tập trung cho những lĩnh vực thiết yếu phục vụ phát triển bền vững.
Nguyên tắc quản lý chặt chẽ và minh bạch
Một trong những điểm nhấn quan trọng của Nghị định 242/2025/NĐ-CP là nguyên tắc quản lý vốn: vốn ODA và vốn vay ưu đãi chỉ được sử dụng cho chi đầu tư phát triển, không được dùng cho chi thường xuyên.
Đặc biệt, Nghị định nghiêm cấm sử dụng vốn vay nước ngoài cho các khoản chi ngoài phạm vi đầu tư phát triển như: đào tạo, tập huấn, tham quan khảo sát, nộp thuế, mua sắm ô tô (trừ xe chuyên dụng được phê duyệt), bồi thường, hỗ trợ tái định cư hay chi phí hoạt động của Ban Quản lý dự án. Các ngoại lệ chỉ được áp dụng trong những trường hợp đặc biệt theo quy định pháp luật.
Song song đó, Chính phủ nhấn mạnh nguyên tắc công khai – minh bạch: thông tin về chính sách hợp tác, lĩnh vực ưu tiên và điều kiện vay từ các nhà tài trợ sẽ được công bố trên Cổng thông tin điện tử của Chính phủ. Cơ chế này góp phần phòng ngừa tham nhũng, thất thoát, lãng phí, đồng thời nâng cao trách nhiệm giải trình của các bộ, ngành, địa phương trong quá trình tiếp nhận và sử dụng vốn.
Trình tự, thủ tục triển khai chặt chẽ
Nghị định quy định đầy đủ và chi tiết quy trình triển khai dự án sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi, bao gồm:
- Lập, thẩm định và phê duyệt chủ trương đầu tư.
- Thông báo cho nhà tài trợ và ký kết điều ước quốc tế hoặc thỏa thuận vay vốn.
- Tổ chức quản lý, thực hiện dự án, quản lý tài chính.
- Chuyển giao kết quả sau khi dự án hoàn thành.
Quy trình này được áp dụng linh hoạt tùy theo từng loại hình: chương trình, dự án, phi dự án, hỗ trợ ngân sách hay dự án ODA không hoàn lại.
Mở rộng cơ hội cho khu vực tư nhân
Một điểm mới đáng chú ý là khu vực tư nhân cũng có thể tiếp cận và sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi thông qua các cơ chế:
- Phần vốn Nhà nước tham gia trong dự án đối tác công tư (PPP).
- Các chương trình, dự án hỗ trợ khu vực tư nhân.
- Tham gia thực hiện nhiệm vụ đầu tư công theo quy định của Luật Đầu tư công.
Quy định này không chỉ giúp doanh nghiệp trong nước có thêm cơ hội tiếp cận nguồn vốn ưu đãi quốc tế, mà còn góp phần thúc đẩy khu vực tư nhân tham gia mạnh mẽ hơn vào các dự án hạ tầng, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững.
Việc ban hành Nghị định 242/2025/NĐ-CP thể hiện quyết tâm của Chính phủ trong việc cải cách quản lý tài chính công, tăng cường minh bạch, trách nhiệm giải trình và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn quốc tế. Đồng thời, đây cũng là bước cụ thể hóa định hướng thu hút và sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi trong giai đoạn mới, bảo đảm hài hòa giữa yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội, năng lực trả nợ và sự đồng hành trách nhiệm của các đối tác quốc tế.
Trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng, Nghị định mới không chỉ củng cố niềm tin của các nhà tài trợ, mà còn mở ra cơ hội lớn cho các bộ, ngành, địa phương và khu vực tư nhân trong việc tiếp cận nguồn vốn ưu đãi, đóng góp vào sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước.