Chiều ngày 23/9, tại Phiên họp thứ 49, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thảo luận, cho ý kiến về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ. Phiên họp do Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn chủ trì.
- Bối cảnh và mục tiêu sửa đổi
Trong bối cảnh chuyển đổi số, toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học – công nghệ, nhu cầu cập nhật khung pháp lý về sở hữu trí tuệ (SHTT) trở nên cấp thiết. Dự án Luật sửa đổi không chỉ nhằm hỗ trợ doanh nghiệp khai thác thương mại quyền SHTT mà còn góp phần nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền, đơn giản hóa thủ tục, bảo đảm thực thi cam kết quốc tế và cập nhật xu hướng công nghệ mới.
- Năm nhóm chính sách trọng tâm
Dự thảo Luật tập trung vào 5 nhóm chính sách lớn:
- Hỗ trợ khai thác thương mại quyền SHTT: Tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp khởi nghiệp, trong việc định giá, chuyển nhượng và khai thác tài sản trí tuệ.
- Đơn giản hóa thủ tục hành chính: Rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, phát triển dịch vụ công trực tuyến. Tuy nhiên, cần cân nhắc tác động của việc bổ sung phí, lệ phí đối với doanh nghiệp.
- Nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền SHTT: Mở rộng hành vi xâm phạm bị xử lý, tăng chế tài và bổ sung biện pháp bảo vệ quyền trên môi trường số.
- Đảm bảo thực thi cam kết quốc tế: Rà soát, cập nhật quy định để phù hợp với các hiệp định quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
- Cập nhật xu hướng công nghệ mới: Bổ sung quy định đối với sản phẩm phái sinh kỹ thuật số, dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo (AI).
- Những vấn đề nổi bật được thảo luận
- AI và quyền SHTT: Một trong những điểm được quan tâm là quyền sở hữu đối với sản phẩm do AI tạo ra. Theo giải thích của Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng, dữ liệu công khai dùng để huấn luyện AI không cần xin phép bản quyền nếu không sao chép nguyên văn; tuy nhiên, sản phẩm do AI tự tạo ra mà không có sự can thiệp của con người sẽ không được bảo hộ.
- Bảo vệ báo chí và nghệ sĩ sáng tạo: Nhiều đại biểu đề nghị bổ sung cơ chế thỏa thuận chia sẻ lợi ích, nhằm bảo đảm quyền lợi và nguồn thu cho báo chí chính thống, cũng như bảo vệ người sáng tạo.
- Chế tài xử lý và phí, lệ phí: Có ý kiến lo ngại việc bổ sung nhiều loại phí có thể làm tăng gánh nặng cho doanh nghiệp. Đồng thời, cần tránh chồng chéo trong xử phạt hành chính.
- Định giá tài sản trí tuệ: Đòi hỏi quy trình minh bạch, công bằng để doanh nghiệp dễ dàng quản lý và khai thác.
- Yêu cầu hoàn thiện dự thảo
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nhấn mạnh một số yêu cầu:
- Tiếp thu ý kiến của cơ quan thẩm tra và Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đặc biệt về đối tượng SHTT mới như AI, dữ liệu lớn, sản phẩm số.
- Bảo đảm tính thống nhất với các luật hiện hành và dự thảo luật khác.
- Quy định rõ hiệu lực thi hành và điều khoản chuyển tiếp, tránh khoảng trống pháp lý.
- Rà soát chính sách về tài chính, phân cấp – phân quyền, thủ tục hành chính, vai trò của Tòa án và Viện kiểm sát để bảo đảm tính khả thi, linh hoạt và đồng bộ.
Chính phủ được yêu cầu hoàn thiện hồ sơ dự án Luật, gửi đến đại biểu Quốc hội trước ngày 5/10/2025.
- Nhận định
Có thể thấy, dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ là bước đi quan trọng trong tiến trình hiện đại hóa khung pháp lý về SHTT tại Việt Nam. Dự thảo không chỉ mở ra cơ hội cho doanh nghiệp trong việc bảo vệ và khai thác giá trị tài sản trí tuệ, mà còn góp phần nâng cao hiệu quả thực thi, đáp ứng thách thức của thời kỳ chuyển đổi số.
Tuy nhiên, để luật đi vào cuộc sống một cách hiệu quả, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp và các chủ thể quyền, nhằm bảo đảm tính minh bạch, khả thi và bền vững.